N0.2. MUNGKAN MAJAN TEN.

By Wabaw Zau Rip

Sinna mung, Uropa dan hta e, Jamani ni hie Englik, Amerikan, Rusha ni gaw, 1939 ning, September praw (1) ya kaw nna majan gasat hpang wa masai. Rai tim, Sinpraw mungdan daw de Japan hte Inglik, Amerikan ni gaw, 1941 ning, October praw (8) ya shani hta she, majan gasat hpang wa ai rai.

1941 ning, December praw (7) ya shani, Hawaii zunlawng na, Pearl-Harbour Sanghpaw Daru e, Amerikan hpyen sanghpaw ni hpe Japan nbungli ni gaw, akajawng sha htim sa bom jahkrat gasat bang wa ai majaw, Amerikan hpyen sanghpaw law law wa hten sum mat wa sai.

Majan Byin Sai.

Shingrai Japan hpyen nbungli ni hte hpyendap ni gaw, shara shagu hta gasat bang wa sai lam chye lu ai majaw, Inglik, Amerikan hte Dutch Asuya ni gaw, 1941 ning, December praw (8) ya shani, japan mung hte majan baw hpang sai lam, mungkan ting chye lu na matu Radio hte shiga shapoi shabra dat ma ai rai.

Japan hpyen ni gaw, French Indo-China, ya na Vietnam, Cambodia hte Laos mung ni hpe gasat dang la ngut nna, Yodia (Thailand) mung de aloi sha shang bang wa ma ai. Hpa majaw nga yang, Yodia mung gaw Japan hpyen ni hpe hkap gasat na n-gun n rawng ai majaw, n gasat ai asum jaw kau ma ai. Yodia mung kaw nna Myen mung de Dawe mare hku nna gasat shang wa ma aj, Dawe kaw nna Molamyaing de bai matut shang wa ma ai. Saphkung hka e Inglik hpyen ni gaw ram ram wa hkap gasat yu ma ai rai tim, Japan hpyen ni hpe n jahkring da lu manu ai.

1941 ning, December shata 23-25 ya shani Japan hpyen nbungli ni gaw, Rangoon mare hpe bom sa jahkrat mara ai. Majan byin wa sai lam chye lu ai majaw, Rangoon mare na masha law law wa hprawng yen magang wa masai. Kade n na yang Japan hpyen ni gaw, Rangoon mare de gasat shang wa ma ai. Inglik hpyendap ni mahtang Japan hpyen ni hpe n hkap gasat shadang da lu sai rai nna, lahta Myen mung de hprawng htingnut yen kau da ra manu ai.

1942 ning, May shata praw (5) ya shani, Japan hpyen ni Myitkyina mare de du bang wa ma ai. Inglik hpyen hpung ni gaw, Myitkyina mare kaw nna Sumprabum, Putau hte Hukawng lam hku India mung de hprawng htingnut mat wa masai. Dai majaw Japan hpyen ni gaw Inglik hpyen hpung ni hpe gasat dang kau nna, Myen mung ting hpe Inglik a lata na gasat dawm la kau masai rai.

Dai aten hta Inglik Governor Doman Smith ningbaw ai Myen mung Asuya gaw, India mung de hprawng nna Simala mare e Hpyen Hprawng Asuya hku nna sa nga ma ai. Inglik ni Myitkyina kaw nna Jinghpaw bumga hku htingnut mat wa ai ten hta, Jinghpaw ni hpe, "Nanhte Jinghpaw ni, Jinghpaw Mung ra yang, anhte Inglik ni hpe majan gasat karum mi," nga nna shawng de na Bumdu Stevenson ngu ai wa htet kau tawn da ai hte maren, Jinghpaw ni gaw majan prat e Inglik Asuya hpe, "Kachin Levies" ngu ai hpyen hpung hku nna majan dang ngut mat ai aten du hkra, gasat karum kau saga ai rai.

Majan prat 1942-45 ning laman hta Japan hpyen hpung gaw Jinghpaw bumga de n du lu ai daram rai nga ai. 1943 ning hta Putau, Sumprabum hte Mali Nmai Hkrang Walawng de Inglik hpyen hpung ni bai du nna, "Kachin Levies" ngu ai 'Jinghpaw Hpyendap' hpaw hpang wa nhtawm, Japan hpyen ni hpe gasat na matu lajang hpang wa sai. 1944-45 ning laman hta Kachin Levies dap ni gaw, Inglik hpyendap hte rau rai nna mung, Jinghpaw nkau mi gaw Amerikan 101 dap hte "Kachin Rangers" ngu ai Jinghpaw hpyendap ni gaw, Amerikan ni hte rau rai nna mung, Japan hpyen ni hpe jawm gasat awng dang kau lu sai rai.

Japan Prat.

Majan prat laman, 1942 ning, May shata praw (5) ya shani nna, 1943 ning, February shata praw (10) ya shani du hkra, Japan hpyen ni uphkang nga ai npu e, yana Shanzu dingdung daw anhte a nta e nan nga nga nngai. Lani mi na aten e, Japan hpyen ni kaw amu galaw nga ai Nchyaw Zau Hpang gaw, shi hte rau Rangoon mare de sa nna Japan hpyendu kaba ni hte sa jahkrum na matu, ngai hpe sa saw pru ra ai, 'Ningrai sa jahkrum ai shaloi Japan ga n' chye ai majaw, Inglik ga hte tsun shaga na re. Dai shaloi, nang Inglik hku ga byan ya na matu hkan sa rit' nga saw ai hku rai lu ai.

Ngai mung ahkyak dik ai Japan hpyendu kaba ni hte sa hkrum lu na re ai hpe, grai ra sharawng let shi hte hkan sa na matu myit hkrum ai lam bai htang shana dat ni ai.

1942 ning, August praw de Myitkyina hte Mandalay lapran hkarang leng lam hkrang sai hte maren, Nchyaw Zau Hpang hte Rangoon de rawt sa wa saga ai. Hkarangleng lam hkrang ai rai tim, masha jawn ai baw leng gaw n nga ai majaw, mailung htaw ai hkranglang re ai leng hta, lamu marang prang e jawn sa mat wa ra ga ai.

Ningrai sa wa ai Mali ya na Jang she Rangoon de du hkrat wa ga ai. Rangoon du yang, Inglik prat na Inglik hkawhkam malai (Governor) wa nga lai wa sai Htingnu kata e manam shangun ma ai. Nchyaw Zau Hpang hpe mung ram ram ahkyak ai Jinghpaw du kaba langai mi hku sawn la nna, Governor wa a Htingnu hta she manam shangun ai hku rai nga ai.

Rangoon mare e (10) ya daram mi nga nna, ahkyak ai Japan hpyendu kaba ni langai hte langai hpe sa hkrum shaga ga ai. Tsun shaga ai lam madung gaw, Japan hpyen ni Myen mung hpe gasat shang wa nna Myitkyina de du shang wa sai rai tim,Jinghpaw bumga de Japan hpyen ni garai n shang lu nga ai. Jinghpaw bumga de Japan hpyendap shang wa lu hkra, Nchyaw Zau Hpang nan lam woi karum shingtau la na, ngu ai lam ni rai nga ai.

Nchyaw Zau Hpang gaw grai ahkyak ai Jinghpaw du kaba langai mi re ngu nna, Myitkyina na Japan hpyendu ni nan, Rangoon de na Japan hpyendu kaba ni hpe Laika ka ya dat ma ai. Dai re ai majaw, dai aten hta Myen mung de sa du ai Japan hpyendu kaba htum General Ida wa hte nan hkrum shaga na ahkang lu ai rai nga ai.

Rangoon e Japan hpyendu kaba ni hte hkrum shaga bawngban ngut da nna, Myitkyina de bai nhtang wa saga ai. Nchyaw Zau Hpang gaw dai aten kaw nna Japan hpyendap ni hte rau amu galaw hkawm mat wa ai majaw, shi hte bai n hkrum yu lu mat sai. Mungkan majan ngut ai hpang e she, Nchyaw Zau Hpang gaw majan aten hta, majan hkat ai shaloi hkala si mat wa sai lam shiga sha na lu sai.

Japan Lata Na Rawt Hprawng Ai,

Ningrai, Japan prat hta Shanzu dingdung na anhte a nta e nga nga yang, lana mi na aten hta Japan Kampetai ngu ai, Shi sagawn Kin-yu dap na hpyenla ni sa nna, manang wa Lunghkat Lahpai Ura Naw Jinghpaw mung na Hkaisun du kaba tai lai wa sai n sa ai i? nga nna sa san ma ai.

Manang wa Ura Naw hte n hkrum yu ai ram ram na mat sai, shi nang de n du n pru, n hkrum hkat ga ai, ngu htan mawe ai. Rai tim, dai Japan hpyenla ni gaw n kam ai myit hte nta ntsa, npu gawk shara shagu hkan masem yu nna, hpang jahtum nta wang hkan, hkahtung kata de du hkra gum yu kau da ma ai.

Japan hpyenla ni gaw, myit n krem n tsen nga ma ai majaw hpang jahpawt kalang mi bai sa sagawn pru mara ai. Ngai mung, kaja wa sha Ura Naw hpa byin, kanang sa mat wa ai teng sha n chye lu ai majaw, n mu n chye ai lam tsun dan mawe ai.

Dai Japan hpyen ni gaw n kam ai myit hte, Nang chye ra ai, nga nna ngai hpe mara jaw na hku tsun wa ai. Ura Naw hpe n mu yang nang kade n hkawm lu ai, nga nna hkawm sa lam pat kau ya ai kaw du mat ai. Ngai mung, ya Ura Naw a majaw ngai hpe rim na rai sai nhten! ngu myit grai kahtet tsang wa ni ai.

Dai majaw kaning rai na lam, manang ni hte lagu bawng la nhtawm, Japan Kampetai ni garai n lu rim yang, Myitkyina mare nna hprawng na matu dawdan kau sai. Shingrai, labu palawng, malu masha gun dang ai daram lajang la nhtawm, Nawng Nang mare na, moi Pyada du tai lai wa sai, Dashi Hka Htung hte lung jahkrum nna, Mali hka sinpraw hkran de sharap ya dat na matu lajin yu nngai. Shi mung chyalu hkrawn sha nga ai majaw, shana yuptung e shi a hkali hte Mali hka sinpraw hkran de apyaw sha rap mat wa lu ga ai.

Ura Naw gaw kahpu Zau Gawng (No. 1. Jinghpaw Hpyendap up Lt. Col. Zau Gawng) hte Radio Wireless hku matut mahkai hkat ma ai ngu, n teng n man ai hku shawk ma ai majaw, Inglik a kin-yu re nga nna n nip ai hte rim tawn ma ai. Japan Kampetai ni gaw Ura Naw hpe teng man ai hku n tsun yang, sat kau na ngu jahkrit ma ai da.

Japan ni gaw Ura Naw hpe, "Dai na de hkying 4 hta nang hpe sat na re majaw, na a kanu kawa ni hpe htet da mayu ai nga yang htet da u," ngu tsun ma ai da. Shaloi shi gaw," Ngai hpa htet da na ga n nga ai, rai tim, ngai hpe garai n sat yang, hka kawk mi jaw lu marit," ngu hpyi wu ai da.

Shaloi Japan hpyenla ni gaw, nta makau na hkahtung de sa jalu u, nga dat ma ai da. Ura Naw mung hkahtung de sa nna hka gang pung hte hka ja lu la nna nhtang mada yu dat yu yang Japan ni gaw shi hpe mung n yu ai, shanhte shada shaga chyai nga ai mu jang, hkapung hpe rap di tawn kau da nna sambam she dingdung rai hkra hprawng kagat lawt mat wa wu ai da.

Dai hpang Nawng Nang de gale pru wa nna Mali hka sinpraw hkran de kawa tawng langai mi ahpum let hpung-yawt rap mat wa ai lam hpe, Pyada du Hka Htung e tsun dan nna chye lu nngai.

Anhte mung, Mali hka sinpraw hkran de du ai hte maren Kachin Levies ngu ai, majan prat e Putau hte Sumprabum Ginwang hta Inglik hpyendap ni hpaw tawn ai, Jinghpaw hpyendap na hpyenla ni hte hkrum lu saga ai. Ngai hpe Japan hpyen ni e zingri zingrat wa na maw ai majaw, hprawng ai rai nngai ngu, shanhte hpe tsun dan sai.

Dai Jinghpaw hpyenla ni gaw, shanhte a hpyendap ginjaw Njang Yang de woi lung wa mani ai. Njang Yang de du ai shaloi, hpyendu ni gaw Japan hpyen ni a lam amyu myu hpe san la ma ai. Dai hpang Myitkyina nna hprawng lung wa ai shaloi lawm nang ai, nye manang ni rai nga ai (1) Lasi Kam Hpang, (2) Machyang Tu, (3) Maran La Di, (4) Lahpai Nem Ra, (5) Lahpai Nang Kying, anhte marai Kru hpe Sumprabum de lung wa shangun ma ai. Njang Yang kaw nna Sumprabum du hkra nhtoi (10) ya tup hkawm yang she du lu ga ai.

Sumprabum de apyaw sha du lu nna, manang wa Ura Naw hte hkrum ai shaloi, ngai kaning rai, hpa majaw Sumprabum du wa ra ai lam tsun dan we yang, shi mung ram ram mau kau u ai. Sumprabum du ai hte anhte yawng hpe, Inglik hpyendu kaba ni langai a hpang langai azin ayang jep sagawn yu mani ai. Ahkyak ai lam gaw, anhte hpa majaw Japan ni a npu na hprawng pru wa ai lam rai nga ai.

Ngai hpe jep san ai shaloi, tahta de tsun lai wa sai hte maren, Nchyaw Zau Hpang hte rau Rangoon mare de sa du nna Japan hpyendu jaubu kaba ni hte sa hkrum ai lam tsun dan yang, dai Inglik hpyendu kaba ni ram ram mau ai hte ram ram myit yu ai hku rai malu ai.

Sumprabum du ai hpang kade garai n na yang, Inglik Ayebeng du (Deputy Commissioner) Mr. Mc. Guinness ngu ai wa gaw, ngai hpe shaga la nna shawng de hpa galaw yu ai lam san sagawn ai. Ngai gaw majan garai n byin yang, P.W.D. Lam rung e Overseer amu galaw yu ai. Ya Myitkyina nbungli dabang galaw hpang wa ai shaloi, ngai nan dai nbungli dabang hpe galaw hpang ai lam ni tsun dan yang, shi ngai hpe grai ra sharawng wa sai.

Overseer Lam du amu lawan bai shang galaw u, nga nna lai wa sai aten na shabrai ni mung bai htuk jaw ai. Ngai mung grai kabu gara ai hte lit hpe hkap la ni ai. Kade n na yang Sumprabum lawu na Htingbai mare pa layang nga ai shara e nbungli kaji yu hkrat lu ai, nbungli pa sa galaw na matu lit jaw tawn hkrum sai.

Rai timung, Htingbai mare de garai n sa lu yang, Japan ni Sumprabum de lung wa mara ai, Kade n na yang Sumprabum hpe gasat la na hkyen nga ai lam shiga na lu saga ai. Dai majaw Sumprabum e nga ai mare masha ni hte Asuya amu galaw ai ni yawng hpe, Putau de lung wa ra ai nga nna Inglik hpyendu ni aming jaw ai majaw, anhte yawng Putau de bai rawt lung mat wa ga ai. Sumprabum hte Putau lapran lagaw lam hku Sanit ya hkawm yang she du lu ga ai.

India Mung Du Mat Wa Sai.

Putau mare garai n du yang, nbungli dabang de shawng du ga ai. Nbungli dabang du ai hte rau, ya nanhte yawng nbungli ntsa de lung mu, nanhte India mung, Asam mungdaw de sa wa ra ai, nga nna Inglik Asuya du ni lam bai hkap madun la mani ai. Shingrai, nbungli jawn nna Asam mungdaw, Dibrugah ngu ai mare de bai du mat wa saga ai.

Dai Dibrugah mare kaw nna kalang mi bai, Bramaputra hka kau Gauhati mare, Myen mung na majan hprawng ruyak hkrum ai masha ni a shingbyi shara de htawt sa wa shangun ma ai. Manang wa Ura Naw hte Sumprabum e hkrum hkat ai kaw nna Gauhati mare de du hkra rau sha rai saga ai.

Dai Gauhati shingbyi shara dabang e bat mi daram sha naw nga yang, Ura Naw an hpe, majan garai n byin yang Myitkyina Ayebeng galaw lai wa sai, Mr. Wilkie wa e hkrum mayu ai nga nna shaga dat ai majaw, shi nga ai shara Manipur mungdaw a mare daju Imphal de Modaw hte lung wa saga ai. Imphal mare gaw ram ram tsaw ai bum pungding e de tawn ai mare rai nga ai, Putau ga hte ram ram bung ai mare re.

Imphal de du ai shaloi, kalang mi bai an lahkawng hpe, Inglik hpyendu kaba ni langai hte langai san sagawn jep yu ma ai. Dai mare e bat masum tup nga yang she, san sagawn ai lam ni ngut nna Gauhati de bai nhtang wa lu ga ai.

Gauhati e laban bat mi daram sha naw nga yang, ngai hpe kalang mi bai India mung a mare daju New Delhi de na du kaba ni shaga ai da, alawan sa ra ai nga nna, Inglik du kaba ni sa shana ma ai.

1943 ning, May shata, praw de Asam mungdaw Gauhati kaw nna wanleng hte Calcutta de lam madun ai India hpyenla langai mi hte rau rawt sa mat wa ni ai. Culcutta mare gaw India mung, Bengal mungdaw a mare daju rai nga ai hte maren, ram ram kaba ai mare rai nga ai.

Calcutta du ai shaloi, manam jarawp Hotel langai mi hta shang manam ga ai. Shana de hkying mali daram du ai hpang e mare de yu chyai hkawm na ngu, hpyenla wa hpe tawn kau da nna ngai hkrai pru hkawm mat wa nngai. Shat seng langai mi kaw shat sha, tsa lu la rai nna manam shara Hotel de bai wa na matu, gumra leng langai shap jawn let manam nta Hotel hkan tam yu we yang, jan du nsin sin mat ai hte kade hkan tam tim n mu tam la mat ni ai. Lam dam mat nna gumra leng gawt ai wa hpe manga kru lang daram kayin bat kawai tam shangun tim, n matsing kau sai majaw, dai shana kaga manam jarawp langai mi hta shang yup mat ra nngai.

Majan garai n byin yang, Rangoon mare e jawng lung yu ai wa re majaw, Calcutta mare sha mi gaw hpa n chye hkawm sa na shara mi n nga na re, ngu tinang hkum tinang rai dum kau ai majaw lam woi hpyenla wa hpe tawn kau da nna wam hkawm mat wa ai nga yang, lam dam nna shara bai n chye tam la ai mung hkrum sha, gumra leng manu lap 10- hte kaga manam jarawp shap shabrai lap l0- shajan ma mat ai hkrum sha ai hta n-ga, shana tup shakrep e kawa nna n lu yup ai katut sha kau nngai.

Hpang jahpawt jau jau rawt nna dai manam Jarawp hpe tam hkawm wa yu yang, dai shana ngai bai shap yup ai Hotel hte lam langai mi sha din ai kaw rai nga la ai hpe, mu nna grai mani mayu kau nngai.

Hpang shani Calcutta kaw nna New Delhi de wanleng hte bai rawt sa mat wa ga ai. Dai shana wanleng ntsa e yup nna, hpang jahpawt she New Delhi de du ai, Dai mare e grai kaba ai manam jarawp htap manga tsaw ai Hotel kaw, Inglik Asuya ni e nan nga shangun ma ai.

India mung a mare daju New Delhi mare gaw, ram ram kaba dam lada hkik hkam ai mare langai mi rai nga ai. Ngai du mat wa ai aten gaw May shata praw de re ai majaw, jan grai ja la ai aten nan rai nga ai. Shana daw de na aten e pyi ram ram kahtet la nga ai.

India mung zawn grai kahtet ai shara de galoi mung garai n du yu ai majaw, kalang lang ladi sai she kayun wa hkra hkam sha ra nga ai. Shani tup nbung layit yit ai npu e nga nna hka ge tawng ni baw e kaba mara tawn ai pyi gaw, ladi sai naw pru wa wa re ai majaw, grai kajawng kau sai.

New Delhi e shata mi tup, Inglik Hpyendap Ginjaw (General Head-quarters) na, Lagaw dap, Nbungli dap, Amyawk dap, Shiga sagawn dap hte kaga dap amyu myu na hpyendu kaba ni shani shagu, Myen mung na shiga chye shajang mayu nna lam amyu myu san sagawn Jep yu nga ma ai.

Ningrai Jep sagawn nga ai shaloi, 1942 ning laman, NchyawZau Hpang hte rau Rangoon de sa du nna Japan hpyendu kaba ni hte hkrum shaga lu ai lam ni tsun jahta dan mawe ai. Dai shaloi, Inglik hpyendu kaba ni mung grai myit lawm shajang ma ai hte, grau grau chye mayu wa ma ai majaw, Myen mung na lam, Rangoon mare a lam ni hpe azin ayang san sagawn la ma ai.

Ngai mung shanhte san ai hte maren, Japan hpyen ni e rim da hkrum ai Inglik hpyen bawng masha ni hpe, Rangoon St. John Jawng makau na, myit n gring ni hpe tsi ai tsirung e tawn da ma ai lam ni tsun dan mawe ai.

Rangoon De Shangun

New Delhi na Inglik hpyendu kaba ni, ngai hpe azin ayang san ngut ai hpang, Myen mung de bai sa su. Nang hpe anhte amu kaba langai mi shangun na, nga nna tsun ma ai. Ngai mung, Japan hpyen hpe hkrit ai majaw, Myitkyina kaw nna hprawng ten hkawm mat wa ai re, n sa gwi nngai, ngu mawe ai, Rai timung, Inglik hpyendu ni shangun ai hpe n hkap la yang, ngai hpe kaning di wa na ma ai kun ! lama wa rim wa na ma ai kun! ngu grai hkrit myit tsang wa ai majaw, naw myit yu na matu ngai hpe nhtoi masum ya daram aten naw jaw mi, ngu hpyi tawngban nngai. Shingrai myit yu na matu aten masum ya jaw ma ai.

Ngai mung Masum ya. tup myit ru nga ni ai. San jahkrup yu na masha n mu, bawng yu na mung manang n lu rai nga nngai. Hkrit tsang ra ai baw lam rai tim, kaning n chye di sai majaw sa na hku dawdan kau sai hte maren, shanhte hpe mai sai lam shana kau se ai.

Dai hpang ngai hpe New Delhi kaw nna Calcutta de bai shangun dat nhtawm, makoi magap kin-yu hpaji ni hpe shata mi tup sharin achyin ya mi ai. Dai hpang shanhte gaw ngai hpe, Rangoon de rawt sa wa na matu, lit jaw masai. Galaw na bungli gaw, Rangoon e bawng dung hkrum nga ai Inglik hpyen du hpyen la ni hpe myit n kaji na matu shiga sa htawn shana ya na amu sha rai nga ai. Myen mung de Mamnaw hku shang sa wa na hku rai nga ai.

Manmaw du hkra sa na matu, Miwa mung Kunming de shawng sa dat ma ai, Kunming gaw, Miwa mung Yunan mungdaw a mare daju rai nga ai. Kunming kaw nna Myen-Miwa mung ga jarit hku nna Manmaw de lagaw lam hte sa wa na hku rai nga ai.

1943 ning, July shata hta India mung, Calcutta kaw nna Miwa mung Kunming de nbungli hte sa wa ai. Kunming na Inglik Hpyen Kasa Dap (British Military Mission) hte sa matut mahkai shangun ma ai.

Kunming de du yang, kam mi arawng sha Myen mung na hpyen hprawng, Myen ga chye ai Miwa kasha Tun Hla ngu ai wa hte sa mu hkrum lu ai majaw, Miwa ga byan tai ya ai hte lam shagu hta hkrawn hkra rai yak hkak ai lam n nga ai hkawm sa lu nngai.

Kunming e shata lahkawng tup nga nna, Myen Miwa mung ga jarit maga de shanang ai Tali mare de,Modaw hte sa wa ga ai. Dai kaw nna Manmaw de lagaw lam hku sa wa na maw ai rai tim, dai kaw shata lahkawng sa nga yu yang, ngai sa wa na lam ga jarit Saphkung hka mayan hku, Japan hte Miwa hpyen ni agying agang gasat hkat nga ai majaw, sa wa na lam n hku mat sai hte maren, Kunming na Inglik hpyendu kaba ni gaw, Calcutta, na nye a dap daju de shiga shana ya ma ai. Dai majaw kade n na yang, ngai hpe India mung Calcutta de 1943 ning, December shata praw (10) ya shani du wa hkra nhtang wa na matu, bai shaga la ma ai.

Calcutta e shata mi jan nga ai hpang, Rangoon de Putau hku sa wa na matu, kalang mi bai lajang ma ai. Dai majaw 1944 ning, January (24) ya shani, wanleng hte Asam mungdaw, Nazira mare de bai rawt mat wa ni ai.

11-2-44 ya shani Nazira mare nna Putau de nbungli hte sa wa ni ai. Putau nna Sumpiyang de Modaw hte sa wa nna, Mali Hkrang Walawng Htingnan ga de lagaw lam hku sa wa nngai. Htingnan mare nna Mali Nmai Walawng Kachyi-htu, N-gumla, Njang-yang mare na shawng de sara galaw yu sai Sara Use Naw ngu ai wa lam woi let, Sadon lawu Hpunggan kahtawng hku nna sa mat wa yang, Sama, Nahpaw lawu Mungji Htingnu de du mat wa nngai.

Dai kaw Force 136 dap na Major Herring ngu ai wa kaman ai hpung hte sa hkrum nngai. Dai hpung hta Major Shan Lum, Capt. Zau Jun, Capt. Kumje Tawng hte Capt. Hka U ni lawm ma ai.

Dai hpung hpe, ngai Manmaw hku nna Rangoon de sa nna, Japan ni rim da ai Inglik hpyen bawng masha ni hpe, kade n na yang Inglik hpyen dap ni Myen mung hpe gasat la sana re, myit n kaji ai sha nga na lam, shalan shabran n-gun jaw ai shiga sa shana ra ai lam, tsun dan mawe ai.

Dai lam chye jang, shanhte gaw ngai hpe gara hku mung n mai sa wa na re. Nang lama sa wa tim, rim hkrum chyalu sha re majaw, anhte hte naw nga ga, nga nna hkap jahkring da masai. N mai lai sa wa ai lam shiga hpe mung, nye a dap ginjaw India mung de shana ya ma ai.

Dai majaw nye a dap ginjaw kaw nna mung, ngai hpe nhtang wa na bai shaga mara ai. Dai aten 1944 ning, May shata hta Amerikan hpyen ni gaw, Myitkyina nbungli pa hpe gasat dang la kau sai ten rai nga ai.

Myitkyina nbungli pa kaw nna nbungli hte Calcutta de wa na matu, Major Herring hte rau nam lam hku dawk let, Mali hka hpe Mahkanti danam e rap nna, nbungli pa de nsin nmun e she du bang wa ga ai. Labu palawng ni hkumpup hkumpa hte madi manyap rai tim, galai na n lu ai, nba langai mi hte sha dai shana shalai kau sai.

Hpang jahpawt labu palawng gan kashin la nna, dai labu palawng anya shala hte, Myitkyina nbungli pa kaw nna, 3-6-1944 ya shani Calcutta de bai n htang mat wa ni ai, Nbungli gau ai Amerikan ni mung nye a labu palawng anyi anya re hpe yu nna, ndai kanang na pru wa ai nam masha rai kun! nga ang ma ai. Chochin hpe pyi sha ai baw re nga lata dingsi let jaw sha ma ai.

Calcutta nbungli pa du yang, Inglik du Major Cooke wa gaw ngai hpe sa tau la ai. Labu palawng anyi anya re mu jang, yu kajawng nna ngai hpe tsi shakrat ni naw hkyut kau ra na re, nga ai.

Rangrut Lahkawn Rawt Ai.

Hpyen majan gaw galoi she ngut zim wa na re hpe, kadai mung n chye lu nga ai. Dai majaw ndai lang mung, Myen mung de dat dat nna Jinghpaw hpyenma bai sa lahkawn shangun sai. Ngai mung Myitkyina de bai du sa nna, hpyen shang mayu ai Jinghpaw ma ni hpe tam lahkawn wa ni ai.

Hpyenla galaw na shabrang ma marai 6 hpe lu lahkawn la nna, India mung, Calcutta de bai nhtang wa ga ai. DaiJinghpaw ma marai Km gaw:-(l)Maran Zau Gawng (2) Shadan Chyauhpa Naw, (3) Lum Ye, (4) Jangma Tu. (5) N-gyen Tang hte (6) Tun Hla (Moi ngai hte Miwa mung Kunming e hkrum hkat ai Miwa Kasha) ni rai nga ai.

Ndai lang mung galoi n galaw yu ai baw, myit tsang hkrit hpa lam, asak dan kau nna galaw ai baw hpe sharin hkaja la na matu, lit bai shangun masai. Dai gaw nbungli kaw nna nbung jawng hte gumhtawn hkrat shaman na matu rai nga ai. Dai majaw, 1944 ning, December shata hta, ya na Pakistan mungdaw a mare daju, moi Rawalpindi ngu ai Islamabad de nbung jawng gumhtawn hpaji ni sharin la na matu rawt mat wa saga ai.

Nbung jawng gumhtawn hkrat ai hpaji hpe sharin hka ja la nna, masum lang lang gumhtawn awng la lu ai hpang, Sam mung maga, Kyaingtung hte Taunggyi lam lapran na, Japan hpyen ni a shamu shamawt ai shiga ni hpe, maram hka ja yu na matu lit bai jaw dat masai.

Lit jaw hkrum saga ai majaw rawt sa wa ra sai sha rai nga ai. Sharin shaman ai ten e gaw pa shakrin kaw gumhtawn shaman nna, ya gaw nam mali maling mala ntsa e sa gumhtawn hkrat ra sai. Si na kun, hkrung na kun, kadai n tsun lu nga ai.

Nbung Jawng Gumhtawn Ai.

Lit jaw hkrum saga ai hte maren, Sam mung Wa ga de 1945 ning, February praw de rawt mat wa saga ai. Shawng na lang sa du ai ten hta du hkra ladaw n kaja ai majaw, bai nhtang wa ra ga ai. Hpang na lang bai rawt sa wa saga ai. Gumhtawn na shara du yang, gunhtawn hkrat na matu "Jin jin" nga dat ai ten gaw, shawng e shaman ai kaw gumhtawn ga timung, kaja wa bai ang wa ai ten hta gaw garep htinggrang hku nbung tsin tan she ngu wa hkra, hkrit myit ni bai pru wa nga ai.
Hpa majaw nga yang, ngai gaw ndai hpung a ningbaw rai nga ai hte maren, ngai shawng lam woi ai hku nna gumhtawn dan ra nga ai. Si na baw rai yang mung, ngai shawng si ra nga ai. Ga de gaw hpyen ni mi nga nga ai mi re, hpun maling mala, hkaraw nhkap, krung sinwa kade wa mi sung la nga ai mi re, n chye lu ai majaw hkrak gumhtawn ra wa ai shaloi, hkrit myit ni pru wa ai hte, "anu i ! " ngu kanu a mying gang jahtau marawn hkrap dat na daram rai nga ai re, Ningrai hkala si n tsang, asak hpe dan nna nden marai magrau grang let galaw hkawm sa ai lam ni gaw, ya myit yu yang kade a matu wa rai wa sahka'
,
Rai timung, lit nga sai hte maren gumhtawn bang mat wa saga ai. Gumhtawn na matu sadi jaw nsen gaw pru wa ra ai. Nbungli chyinghka e lata lahkawng maga magra jum da let npu de mada yu nga ra nga ai. "Gumhtawn" nga ai hte rau langai a hpang langai gunhtawn bang wa saga ai.Ngai gaw lam' mi arawng, kanang mung n abai, n ahtu hkra ai sha ga de apyaw sha du lu ni ai. Manang ni hpe bai yu dat ai shaloi, nkau mi noi goilang nga ai ni noi goilang nga masai. Atsawm sha hkrat yu lu ai ni gaw, hpun ntsa na manang ni hpe sumri dan di shayu la saga ai. • , .
Shana de aten hkying (4) daram e rai tim, nshung ta rai nna jan du nsin sin lawan nga ai. Anhte hte rau jahkrat ya ai machyu laknak majaw ni hpe gaw, kade tam yu tim nsin sin lep mat ai majaw, n lu tam la kau saga ai. Hpang e she sagawn ni ai gaw, dai hkan e nga ai Miwa mare masha ni e lagu hta la kau ya ai lam na lu ga ai.

Dai kaw nna Saphkung hka maga de bai htawt yu wa ga ai. Hka kau na Takaw mare de du jang, Wireless matut mahkai nna byin ai lam ni shiga shana dat saga ai. Machyu laknak, malu masha Ration bai sa jahkrat ya na shana dat ai hte maren, Ration ni bai sa jahkrat ya ma ai. Dai kaw nna Kyaingtung lam makau de yat yat htawt but hkrat wa nhtawm, hpyen shiga ni hpe hkan sagawn maram hka ja nga saga ai.

Shangun jahpan ra mara hta lang na matu, anhte gun ai gaw gumhpraw dengga, ja dengga ni hte ka-ni rai nga ai. Ningrai magam gunhpai nga yang, 1945 ning, August shata hta Japan ni gaw majan asum hkam sai lam shana shabra dat sai hte maren, anhte mung Takaw mare makau hku, Saphkung hka hpe rap nna Lashio de wa mat saga ai. Lashio kaw nna Calcutta de nbungli hte bainhtangwamatsai.
Majan Ngut Sai. .

1945 ning laman, Amerikan hpyen nbungli ni Japan mung hpe bom law law lang sa jahkrat ai majaw, Tokyo mare hte kaga jak rung kaba law law nga ai mare ni hten byak mat wa ai hta n-ga, mung masha ni ram ram hkrit ai hte myit hten nna hprawng bra hkawm ma ai.

Dai aten hta Amerikan ni gaw, Atomik bom ngu ai grai hkrit hpa nsa ja la ai hte wan hkru byawng mat nna, nsoi nsa rawng marawng hpe Jahten sharun kau lu ai. Ngarai bom ngu ai hpe chye galaw shapraw masai re.

Dai baw bom hte 1945 ning August shata (6) ya shani, Japan mung na ram ram kaba ai mare Hiroshima hpe sa jahkrat ma ai. Dai hpang August shata (9) ya shani Nagasaki mare hpe kalang mi bai sa jahkrat ma ai. Dai mare lahkawng gaw n hpu hte hput hten run byawng hkat mat ai sha n-ga, mare masha Sen mi jan si hkrum nna, mung masha ni hkrit kajawng minla byaw mat shajang ma ai.

Dai majaw, 1945 ning, August shata (15) ya shani, Japan Asuya gaw Japan hpyendap yawng hpe majan gasat ai lam jahkring kau shangun manu ai. 1945 ning, September praw (2) ya shani Japan Asuya gaw, Amerikan, Inglik ni hpe majan asum hkam sai lam, mungkan ting chye na matu Radio hte shiga shapoi shabra dat sai. Dai majaw sinpraw mungdan e, Inglik-Amerikan hte Japan ni a majan lam gaw, ngut zim mat wa sai rai.

Ref; Jinghpaw Mung hte ngai Wabaw Zau Rip    p 34-52