PANGLONG ZUPHPAWNG [Ga shaka laika]

Ga Shaka Laika

By Wabaw Zau Rip

Myen mung Governor, Inglik Mung Up Duwa a Mungbawng Ginjaw hkringmang salang nkau mi hte, Sam Sawbwa ni, Sam mung Dat Kasa ni, Jinghpaw Bumga hte Hkang Bumga na Dat Kasa Salang ni lawm nna Panglong mare e hpawng ai zuphpawng hta, jahkring mi na Myen mung Asuya hte alawan sha myit mang jahkrum jawm shabawn dat ai rai yang, Sam, Jinghpaw hte Hkang ni shanglawt lawan ai hku lu na re, ngu kam ai majaw lawu de na hte maren, myit hkrum da saga ai. 

1. Bumga masha ni a Mungbawng Ginjaw(Supreme Council of the United Hill People (SCOUHP) na myit hkrum lata ai, Bumga masha ni a kasa salang langai mi gaw Bumga ni hte seng nna, Myen mung mung up du a Mungbawng Ginjaw hta, Mungbawng Hkringmang hku san tawn da na.

2. Dai dat kasa salang wa hpe, Governor wa a Mungbawng Ginjaw hta mung, Hkringmang Wunji hku san tawn ya na. Maigan mung matut mahkai lam hte Mung Makawp Maga lam hta mung, Bumga Uphkang ai magam bungli hta mung, Upadi galaw dawdan la nna Mungbawng Ginjaw kaw uphkang na, Bumga hte seng ai Hkringmang wa hpe Bumga uphkang na matu, Ahna ahkang ni ap ya na.

3. Dai Bumga masha Hkringmang wa hpe karum shingtau na matu, shi hte amyu n bung ai

kaga Bumga masha salang lahkawng hpe, ningtau salang hku nna Mungbawng Ginjaw hta shalawm la na. Dai ningtau salang yan gaw, tinang hte seng ai mungdaw hta uphkang ai amu ni hpe lit la na. Dat Kasa Hkringmang kaba wa chyawm gaw Bumga yawng a ntsa na uphkang lam hpe lit la ra ai.

4. Bumga masha Hkringmang kaba wa gaw, Mungbawng Ginjaw hta Bumga masha ni a Kasa salang langai mi hku lawm ai rai timung, Bumga hte seng ai lam ni hpe bawng dawdan ai zuphpawng hta, ningtau Hkringmang salang yan mung, shang bawng lawm na ahkang nga ai.

5. Lahta de myit hkrum da ai hte maren Mung up du Governor wa a Mungbawng Ginjaw hpe bai jat ai rai timung, Bumga a madu uphkang aya hpe n sum n mat hkra galaw lajang na. Bumga hpe uphkang ai lam hta, Bumga masha ni tinang ra sharawng ai hku maw mawn sa lu ai ahkang aya hpring tup lu mai ai, ngu madun da nna hkap la ai.

6. Munghpawm Myen mung kata e Jinghpaw mungdaw ngu dai daw la nna, Jinghpaw Mungbawng a lamu ga jarit hpe masat la na mungga lam ni hpe, Mungdan Gaw Gap Mungbawng Rapdaw (Constituent Assembly) hta tang madun dawdan la na. Raitimung dai Jinghpaw Mungdaw hpe dai daw masat ya na myit hkrum ai. Shingrai yaw shada ai lam ni hpe galaw hpang wa na matu, 1935 ning, Myen mung Asuya Upadi daw 2, ngam tawn da ai lamu ga hpe uphkang ai zawn, Myitkyina hte Manmaw Ginwang ni hpe uphkang ai hte seng nna, Bumga Hkringmang salang wa hte ningtau Hkringmang yan hte bawngban ra ai.

7. Bumga e nga ai mung masha ni gaw, Democresi mungdan ni a lu ang ai npawt nhpang ahkang aya ni hpe hkam sha lu na.

8. Ndai Ga Shaka Laika hta myit hkrum tawn ai lam ni a majaw, Sam mung a ya na lu tawn ai madu ra sharawng ai hku gumhpraw jai lang ahkang aya ni n sum n mat lu na.

9. Ndai Ga Shaka Laika hta myit hkrum tawn ai lam ni a majaw, Jinghpaw hte Hkang Bumga hta Myen mung Asuya kaw na Ahkun Hkanse karum ai ja gumhpraw ni n sum n mat lu na. Ya Myen mung hte Sam mung a lapran e lajang tawn ai gumhpraw jai lang ai hte maren, Myen mung Asuya hte Bumga masha Hkringmang wa hte ningtau Hkringmang yan lawm ai, Jinghpaw hte Hkang bum ni hta gumhpraw jai lang masa hpe bawng yu na.

Panglong Ga Shaka Laika byin wa ai lam madung gaw, Jinghpaw Dat Kasa salang ni myit hkrum dawdan ka lajang sa ai Mungga Laika hpe lakap nna, Sam Sawbwa ni, Sam mung masha Shanglawt Hpung Ningbaw ni, Hkang Dat Kasa ni hte Myen ningbaw ni myit mang jahkrum nna Ga Shaka Laika hpe jawm ka lajang let, lekmat jawm htu da ai hte byin pru wa ai Laika nan rai nga ai. Dai Ga Shaka Laika gaw, Munghpawm Myen Mung ngu nna daidaw pru wa na a ningpawt ninghpang nan rai nga sai law.

May Myo Zuphpawng

Aung San-Atlee Ga Shaka Laika No.8(d) hta ka tawn ai hte maren, Bumga masha ni Myen ni hte Mung masa lam hta kaning rai kanawn mazum na lam hpe, Komiti langai mi hpaw nna san sagawn na myit hkrum tawn ma ai. Dai Komiti hta lawm na Myen salang ni hpe Governor wa a Mungbawng salang hpung na lata san da na. Bumga masha salang ni hpe Governor wa bumga masha ni hte bawng yu nna lata san tawn da na. Dai Komiti a ting-nyang up galaw na salang wa gaw, rap ra ai hku dawdan ya lu ai maigan mungdan masha rai ra ai ngu tawn ai.

1947 ning, March shata praw laman e lahta de na Komiti hpe, lawu de mying lawm ai salang ni hpe lata san da nna hpaw tawn sai rai.

(1) Lt. Col. D.R Rees William, M.P. – Ting-nyang up.
(2) U Tin Tut - Myen Salang.
(3) Thakin Nu - Myen Salang.
(4) U Khin Maung Gale - Myen Salang.
(5) Saw Myit Thein - Myen Salang.
(6) Sao San Htun - Sam Salang.
(7) Sama Duwa Sinwa Nawng - Jinghpaw Salang.
(8) U Vam Ko Hau - Hkang Salang.
(9) Saw Sankey - Kayin Salang.

Komiti Zuphpawng hpe March shata praw hta Rangoon e dung nna, lawu Myen mung de na du dep lu ai Bumga masha ni hpe san sagawn ngut ai hpang, March shata 27 ya kaw nna May-myo de htawt nna san sagawn hpang wa sai.

Mung masa lam hte seng nna Bumga masha ni ra sharawng ai lam hpe sagawn yu ai Komiti de, Jinghpaw Dat Kasa Salang ni tang shawn ai Mungga Laika.

Bumga masha ni hte Myen ni, Mung masa lam hta kaning rai kanawn mazum na lam ni hpe san sagawn ya na Komiti hpe hpaw ya ai majaw, Inglik Asuya hpe chyeju dum ga ai. Dai Komiti a man de Jinghpaw Dat Kasa salang ni a ra sharawng ai lam ni tsun shapraw sakse hkam na matu ahkang jaw ai majaw Komiti Tingnyang up wa hpe mung, chyeju dung ga ai.

Jinghpaw Dat Kasa salang ni gaw, mung masha ni myit hkrum lata san dat ai ni re majaw, shanhte tsun ai ga ni gaw Jinghpaw amyu ni a ra sharawng ai lam majing rai nga ai.

Myen ni hte Jinghpaw amyu ni matut mahkai ai lam ni nga ai rai tim, htunghking lailen, makam masham lam ni shai ai law law nga nga ai. Dai re ai majaw, Jinghpaw hte Myen amyu ni hpe kahkyin dat na aten naw jau ai ngu myit lu ga ai.

Bai, Myen ni hte n matut mahkai yang mung, anhte a galu kaba nga mai lam hte hpaga dingga lam ni hta yak na lam ni naw nga na re majaw, kaja htum ai lam gaw, Munghpawm Myen mung kata e, Jinghpaw Mungdaw hpe garan dai daw tawn da na lam sha rai nga ai.

Jinghpaw Mungdaw hta Myitkyina hte Manmaw bum pa layang yawng hte Kahta District Bumga ni hpe shalawm ya na matu, Jinghpaw ni grai ra sharawng shajang nga ma ai.

Inglik Asuya gaw, 1935 ning na Upadi hte Myitkyina hte Manmaw Ginwang hpe Daw I bumga, Daw II pa layang ngu garan da ma ai Daw I. Jinghpaw bumga hte Daw II Myen Sam ni malawng nga ai pa layang ni rai nga ai.

Shingrai garan kau ai lam gaw, Jinghpaw ni hte Myen Sam ni hpe shada makyit mahkai lam n nga, myit nhkrum, n hku n hkau lu hkra garan ginhka kau ai rai nga ai. Sam ni hte Jinghpaw ni gaw, moi prat kaw nna hku hku hkau hkau kanawn mazum nga lai wa ai re.

Sam mung Sinli, Mungmyit Towngpeng hte Hsipaw ga ni hta Jinghpaw amyu ni Sen mi jan Sam amyu ni hte hku hku hkau hkau kanawn mazum nga ai hpe mu lu nga ai. Dai majaw Myitkyia hte Manmaw ga e nga ai Sam ni mung, Jinghpaw ni hte ngwi ngwi pyaw pyaw hku hkau kanawn mazum lu na re, ngu kam lu nga ai.

Jinghpaw Mungdaw hta lawm nga ai, pa layang hkan nga ai Myen Sam ni hte seng nna uphkang ai, htunghking lailen, nawku makam masham lam yawng hta maren rap ra ai ahkang aya ni hep galaw dat na. Jinghpaw Mungdaw uphkang ai amu magam ni hta shanhte mung shang lawm gunhpai lu ai ahkang aya ni jaw da na rai nga ai.

Htawm hpang de Myen ni hte Jinghpaw ni langai hte langai, kaning rai hku hkau matut mahkai kanawn mazum nga sa na lam ni hpe jawm bawng la na, Mungbawng Rapdaw hpe jawm hpawng na. Dai Mungbawng Rapdaw e Sam, Hkang ni a Mungbawng Ginjaw, (Supreme Council of United Hill Peoples) hta bawng dawdan ai Mungga ni hpe shawn na.

(1) Jinghpaw Mungdaw garan shagrin ya na.

(2) Myen ni hte maren rap ra ai ahkang aya lu na.

(3) Jinghpaw Mungdaw kata uphkang ai lam hta, Mungdaw e nga ai ni ra sharawng ai hku galaw lajang na, shinggan de na n shang shanut lu na.

(4) Mung makawp maga ai, Maigan mung ni hte matut mahkai ai, Mung kata matut mahkai ai, laika hte Chyenan, Gumhpraw galaw ai, Mying kaja lakmat hte Dazik jaw ai, Hpaga rai ni ntsa hkanse hta ai lam ni yawng, Munghpawm Myen mung Asuya hta, Jinghpaw ni lawm lu na. Lahta de na lam ni hte seng nna, Bumga masha ni myit hkrum lawm yang she bawng dawdan lu na.

(5) Munghpawm Asuya kaw na, Jinghpaw mung Asuya hpe Ja gumhpraw hte karum la na. Jinghpaw Mung Asuya ni shi hkrai shi Ja gumhpraw dang lu ai aten du jang Sam mung hte maren tinang a Ja Gumhpraw tinang ra ai hku jai lang na.

(6) Munghpawm Myen Mung kaw na garan pru mayu ai aten hta, garan pru lu ai ahkang jaw na.

(7) Jinghpaw amyu ni a masha jahpan gaw 500,000 jan nga ai majaw, Mungbawng Rapdaw (Constituent Assembly) hta, Jinghpaw Dat Kasa n law htum marai (10) bang ya na. Dai Kasa Salang ni hpe Ginwang Kongsi(District Council) shing nrai, shawa zuphpawng hta law malawng myit hkrum ai hku lata tang na.

(8) Mungbawng Rapdaw e Mungdaw hte seng nna, dai Mungdaw Dat Kasa htam masum na htam lahkawng myit hkrum yang sha, dawdan shagrin na.

(9) Gawda ai npawt nhpang uphkang Upadi gaw, Amerikan mung (U.S.A.) a uphkang Upadi hte bung ai hku rai na. Rai timung, Myen mung hte htap htuk ai hku rai nna, n law htum ai amyu sha ni (Bumga masha ni) ra sharawng hkap la lu ai hku mung rai ra ai. Mungdaw de na Kasa Salang ni, Munghpawm Asuya hta sha n-ga, Asuya Dap shagu hta shang lawm lu na.

(10) Jinghpaw Mungdaw a matu, Mungdaw hte seng ai Upadi galaw na, Mungbawng Rapdaw san tawn na.

(11) Munghpawm Myen mung Asuya hte, Jinghpaw Mungdaw Asuya matut mahkai ai magam bungli hta hpaji jaw na Kongsi lama ra yang, dai Kongsi hpe Jinghpaw Mungdaw ni ra sharawng ai hku lajang na.

(12) British Commonwealth ngu ai Inglik a shing wang kata e naw nga na, n nga na lam hpe shaw Mungbawng Rapdaw hta sha dawdan na.

(13) Gawda ai ningpawt ninghpang Upadi hte seng nna, Myen ni hte lama nhtan shai ai lam pru wa yang, lahta tsang tara agyi (2) lawm ai tara hpung kaw na jep yu dawdan ya na.

(14) Jinghpaw Mungdaw hte seng ai Gawda ai ningpawt ninghpang Upadi hpe bai gram lajang ra wa ai shaloi, Jinghpaw Mungdaw na kasa salang ni myit hkrum lawm yang sha, gram lajang lu na.

(15) Lahta de madun tawn da ai lam ni hpe Myen ni myit hkrum hkap la ai rai yang, Myen ni hte Jinghpaw ni a lapran ngang kang ai Ga Shaka Laika langai mi galaw na. Dai Ga Shaka Laika gaw, n law n htam ai amyu (Bumga masha) ni a matu, kam ram ai Ga Shaka Laika re ngu, Inglik Asuya e sakse hkam ya na.

(16) Lahta de ka madun lai wa sai, Jinghpaw ni shawn ai Mungga lam nkau mi shing n rai, yawng hpe Myen ni lama n hkap la lu ai rai yang, Munghpawm Mungdan de na matu yak na re ai majaw, dai lam hpe naw jahkring tawn na. Dai laman e Jinghpaw ni gaw, Bumga masha ni a Hpung ginjaw (Supreme Council of United Hill Peoples) hte bai bawng yu nna lam kaga bai tam na re.

Jinghpaw ni hpe Inglik Asuya ni e shaning 60 ning jan uphkang lai wa sai raitim, galu kaba jat wa ai lam n nga ai. Jinghpaw ni hte Myen ni a lapran galu kaba nga mai ai lam ram ram shai nga ai hpe mu lu ga ai. Dai re majaw, ya uphkangai lailen galai wa ai aten hta, Jinghpaw ni a du na ra ai tinang a kam maka tinang nan maw mawn sa wa ai shaloi, Inglik Asuya ni gaw lam madun ya na lit la ra ai, ngu myit ai.

Mungkan majan lahkawng yan hta Jinghpaw ni gaw, (British Empire) Inglik ni a akyu ara a matu, gasat ya lai wa sai re majaw, Jinghpaw ni hpe n malap kau na re ngu kam ai.

Lahta de shawn ai laika hta, Myitkyina, Manmaw hte Sam mung Sinli ga de na Dat Kasa salang marai (50) tup letmat htu ma ai.

1947 ning, April shata 15 ya shani, May myo Enquiry Committee de shawn ai laika man 51 Report on Frontier Areas committee of Enquiry, 1947 Part II.Appendicds, Annexure I hta mu lu nga ai.

Mungga laika hta lekmat htu lawm ai ni;-(1) Salang Kumreng Gam, Manhkring, Myitkyina.
(2) Duwa Zau Rip, Amu madu, Mungbawng Kongsi Ginjaw, Myitkyina.
(3) Duwa Zau Naw, Sadon, Myitkyina.
(4) Duwa Karing Naw, Ningbaw, Jinghpaw Ginwang Kongsi, Myitkyina.
(5) Salang Hpala Gam, Kongsi malawm, Lauhkawng Myitkyina.
(6) Duwa Zau Awng, Nawng Kang, Myitkyina.
(7) Duwa Gum Lan, Tagap, Myitkyina.
(8) Salang Sumdu Gam, Kongsi malawm, Putao, Myitkyina.
(9) U awng Ba, Kasa salang, Hkamti Long, Myitkyina.
(10) Maung Shwe Thaung, Hkamti Lung, Myitkyina.
(11) U Hla, Hkamti Long, Myitkyina.
(12) Sao Nwe Seik Ta, Hkamti Long, Myitkyina.
(13) Zau Rai, Kongsi malawm, Mali hkrang Walawng, Myitkyina.
(14) Sumlut Gam, Kongsi malawm, Mali hkrang Walawng, Myitkyina.
(15) Ningrang Yaw, Kongsi malawm, Sumprabum, Myitkyina.
(16) Mwijang La, Kongsi malawm, Sadon, Myitkyina.
(17) Sara Hkaw Sau, Kongsi malawm, Lauhkawng, Myitkyina.
(18) Taik Bawm, Kongsi malawm, Lauhkawng, Myitkyina.
(19) Dingra Tang, Dat Kasa Salang, Putao, Myitkyina.
(20) Salang Ngwa Le, Manhkring, Myitkyinal.
(21) Padip Latawng, Kongsi malawm, Mohnyin, Myitkyina.
(22) Hpauyam Gam, Jinghpaw prat dep Galu Kaba Hpung.
(23) Ginraw Tang, Ningbaw, Jinghpaw Ramma Hpung Ginjaw.
(24) Sara Gun Gam, Komiti malawm, Ramma Hpung Ginjaw.
(25) Duwa Zau Lawn, Ningbaw, Mungbawng Kongsi Ginjaw, Manmaw.
(26) Duwa Zau La, Ningbaw, Jinghpaw Ginawng Kongsi, Manmaw.
(27) Duwa Mungga Tu, ATM.BGM. Manmaukawung, Manmaw.
(28) Duwa Zau Lawn, Munghka, Manmaw.
(29) Duwa Gumja Naw, Maga, Manmaw.
(30) Hpaugan Tu, Hkamleng, Manmaw.
(31) Sub: F. Maran Tu, Pensioner, Bumwa, Manmaw.
(32) Sub: Gawlu Tu, Pensioner, Momauk, Manmaw.
(33) Sara Maran La, Chyahkandap, Manmaw.
(34) Maran La, Sinlum kaba, Manmaw.
(35) Maran Kam Hpang, Tunghungyang, Manmaw.
(36) Maraw Tu, Lana Hkapra, Manmaw.
(37) M. Yawhan, Kantrekta, Kaihtik, Manmaw.
(38) Zau Tang, Taung-ok, Loije, Manmaw.
(39) Ugyi Htingnan, Namkawn Du, Shwegu, Manmaw.
(40) L.La Ring, Amu Madu, Jinghpaw Ginwang Kongsi, Manmaw.
(41) Lawang Li, Jinghpaw Ramma Hpung, Manmaw.
(42) L. Yawng Htang, Jinghpaw Ramma Hpung, Manmaw.
(43) Maru Shawng, Jinghpaw Ramma Hpung, Manmaw.
(44) Duwa Hkun Hpung, Howa, Dingdung Sinli.
(45) Kareng Hkam, ATM, Gabyan, Kutkai, Sinli.
(46) Lashi Gam, Kutkai, Gabyan,Sinli
(47) Sub: Zau Bawk,Gabyan, Kutkai, Sinli.
(48) Sara Lahkang, Ramma Hpung.
(49) Sara Zau Ba, Mawsui, Mungmyit.
(50) Maraw Hkumhpa, Tau-ok, Shwegu, Manmaw.

Nhtoi, Maymyo, 1947 ning, April 15 ya.

Dai Komiti a man de tinang ra sharawng ai Mungga sa shawn ai ni hta, Bumga masha rai nga ai Jinghpaw, Sam, Hkang, Kayin, Kaya amyu ni, Mung Masa Hpung na dat kasa ni, Ramma Hpung na dat kasa ni, Jinghpaw Hpyendap na Hpyendu ni, Manmaw Myen salang ni hte Bumga masha Mungbawng Ginjaw Dat Kasa salang ni ram ram hkum tsup ai hku rai nga ai.

Ndai dat kasa salang ni yawng hte gaw, shanglawt lu na ra sharawng ai lam, shanglawt lu ai hpang kaning rai uphkang na lam hte Myen ni hte kaning rai kanawn mazum na lam ni hte, Jinghpaw Mung garan la nna dai Jinghpaw mung hpe kaning re ai ahkang aya hte uphkang na lam ni hkum tsup hkra shawn shana sakse hkam ma ai rai.

Ref; Jinghpaw Mung hte ngai Wabaw Zau Rip (page 81-94)