Globalization hte Wunpawng Amyu Sha

Maran Ja Gun.

Globalization ngu ga hkum gaw, mungkan ting tsun lang nga sai ga hkum rai nna, radio, computer ngu ai ni hpe jawm tsun lang ai zawn, tsun lang taw nga sai. Global Society ngu ai hpe mung lachyum htai yang, "Mungkan Wuhpawng" ngu tsun tim mai nga ai. 

Mungkan chyen ni a sutmasa (Economic), mungmasa (Political), makau grupyin masa (Environmental) hte htunghking masa (Cultural) ni gaw, kaga mungkan chyen mi a matu kasi yu la, len la na lam byin wa ai hku rai nga ai. Ndai zawn shada da grau ni hkat wa lu ai lam, matut mahkai grau loi mat wa ai lam, hkawm sa hkawm wa grau loi wa ai lam hte shiga na hkat lawan mat wa ai lam ni gaw, prat dep jak hpaji atsam a majaw rai nga sai. 

Lam mi hku nna chyawm gaw, " Globalization" a majaw masha hta ahtu hkra ai lam ni byin wa sai.

(1) Kap wa ai baw ana ahkya, "AIDS" hte "Birds flu."

(2) Nang hpam tsi amyu myu, "Illicit Drugs."

(3) Masha shada ru hka manghkang shabyin ai, "Crime."

(4) Masha shada gyam sat ai baw, "Terrorism."

(5) Ahkang n lu ai sha n-gaw htawt ai lam, "Uncontrolled migration."

(6) Grup yin hten za ai.

Hpaji ninghkring ni tsun ai hta, mungkan e ga amyu hpan 6000 shaga nga ai kaw na, A.D 2100 ning du jang, "Globalization" a majaw, ka-ang hkup mat mat nna, ga hpan 3000 sha ngam mat sana re, ngu tawn da nga sai. Ga amyu ngu ai hta "Language" ngu ai hku rai yang gaw, shada da loi mi naw pyi shai hkat nga ai, "Dialect" gaw grai law ai. Dai majaw, mungkan masha ni a amyu ga ni hpe, "Dialect" hku she sawn ga nga yang, masha amyu mun sen hku pyi rai wa ai re. Ya aten hta mungkan ntsa na tsun shaga ai ga hpan ni gaw, nhtoi 12 ya hta ga hpan myu langai hku mat htum wa nga ai re. Amyu langai ngai a ga gaw, masha law malawng jawm tsun lang ai ga ni rai nga ai. Grau nna hpaga yumga lam hta tsun lang ai ga ni, lu sha ni, jawn ai mawdaw ni gaw, yawng wa bung mat wa nga sai. Jean labu bu ai, Hamburger sha ai, Music madat ai, Walking Shoes din ai, zawn re ai ga ni gaw, ramma ni hta USA, Korea, Miwa, Japan kaga myu baw sumhpa ni sha n ga, Wunpawng sha ni kaw du hkra, ramma ni hta yawng maren sha jawm tsun lang nga ai ga hkum ni rai taw nga sai. Mungkan masha wan hkying kru nga ai kaw na, Mandarin Miwa wan 836, Hindi wan 333, Spanish wan 332, English wan 322, Bengali wan 189, Arabic wan 186, Russian wan 170, Japanese wa 125 hte Greman wan 98 rai nga ai. Mungkan masha wan kru gaw, ga amyu 6000 shaga nga ai. Dai hte hta na masha jahpan wan 7, wan 8 daram sha re ai ni yawng gaw, grau law ai amyu ni a majaw, mat htum wa lu nga ai. Dai re majaw, amyu langai grin nga lu na matu gaw, masha jahpan law ai raitim, nlaw ai raitim, tinang amyu a ga hpe madang tsaw wa hkra, lajang la na mahtang grau ahkyak nga ai.

WUPAWNG SHA NI

Daini na aten hta wunpawng sha ni gaw, Mungkan de pru hkawm mat wa nga sai. Moi lai wa sai 60 ning a wora maga, mungkan majan kaba lahkawng byin lai wa sai aten hkan na, Jinghpaw bumga ngu ginra ni gaw, Manmaw, Myitkyina, Putau, lahta hkyen bum du hkra, lahta Sammung, Mungmyit, Kodawng, Ngadawng ga hkan du hkra rai nga ai. Dai shara ni gaw moi prat e Jiwa ni a Juridico-political ngu ai tara jeyang lu ai aseng lamu ga ni rai nga ai.

Anhte Wunpawng sha ni mung, dai hta lai ai buga hkan nau n nga ai. India mung de Arunachal Pradesh kaw 80,000, Myen mung e 1,500,000, Miwa mung e 120,000 sha rai nga ga ai.

Ya yang ten e, Wunpawng sha ni ram ram wa lawu Myen mung hta maigan mung hkan de du hkawm mat wa nga sai. Tinang a buga ginra hpe sha sindun let nga pra hkrat wa ai Kachin ngu ai amyu ni, daini gaw, mungmasa lamu ga jarit a shinggan de nga prang mat wa ai ten rai taw nga sai. Dai zawn mungkan ting hproi chyam nga bra bang wa nga ai raitim, tinang amyu hpe ahtu hkra shangun ai lam hpe gaw sadi koi yen nhtawm, mai kaja ai de sa wa ra nga ga ai. Tinang amyu hpe pawn ba na matu mahtang, mungkan na machye machyang mahkrum madup ni tam jat la ra nga sai. Tinang buga hpe n shamat ai sha, n kabai kau ai sha, jawm karum madi shadaw la ga.

Globalization a majaw amyat lu mai ai lam ni gaw-

(1) Hpaji hparat hte shada karum hkat lu ai.

(2) Jak zai ladat hpaji law law hkaja la lu ai.(Technology)

(3) Ja gumhpraw law law tam la lu ai. Arang bang lu ai.(Investment)

(4) Masha ni a buga na hpaji npawt nhpang, sutgan npawt nhpang (resources) ni lu tam la mai ai.

(5) Masha a manu dan ai arawn alai ningnan ni mu chye la mai nga ai rai.

Ndai gaw ahte buga de lu la wa mai ai baw ni rai nga ai. Daini amyu kaba myit rawng ai ni gaw, ndai ladat hku tinang amyu hte tinang buga hpe sharawt la nga ma ai rai. Globalization hpe chyawm gaw, koi yen kau lu na ga ai nrai. Gara hku akyu pru na hpe mahtang tam let, Wunpawng sha ni a matu shawng de sit sa wa ga law.

Maran Ja Gun.